Tôn ảnh: Đức Phật Dược Sư
Không có cách nào ngoài việc quy y, giữ gìn giới luật – con đường mà ánh sáng đưa ta thoát khỏi mọi khổ đau. Giới chính là cách chỉ dẫn chúng ta hành xử đúng đắn trong thế gian này. Xưa kia, Khổng Tử đã dạy về Nhân – Lễ – Nghĩa – Trí – Tín là năm đức tính cần có của mỗi con người thì trong Phật giáo Đức Phật cũng đã chế định năm giới. Nhờ phước báu của giữ gìn năm giới mà giúp ta tái sinh làm người trong đời vị lai.
1. Giới không sát sanh
Giới sát sanh là giới được Đức Phật đặt lên đầu tiên, bởi tất cả con người đều mong muốn sự trường thọ, hạnh phúc và an lạc. Nhưng để đạt được những mong cầu ấy, điều đầu tiên cần hiểu rõ là chúng ta không được sát hại sinh mạng chúng sinh: tự tay mình giết, bảo người khác giết hay dùng nhiều phương thức khác nhau để giết, bao gồm cả việc giết từ trong tâm giết ra như bằng những lời nói khiến người khác chết dần trong đau khổ.
Ngày nay, khi xã hội ngày càng phát triển, học thức của con người cũng càng cao nhưng ngược lại thì đạo đức lại ngày càng suy đồi. Sự suy đồi ấy xuất hiện trong giáo pháp đã xuất hiện từ rất lâu, cũng không phải điều mới đây. Giáo pháp bị suy đồi khi người ta không còn tâm tầm cầu con đường giải thoát của bậc thánh mà chỉ xoay vần trong cơm, áo, gạo, tiền và tìm cách làm sao để hạnh phúc cho chính bản thân mình nhiều hơn những người khác.
Sát sinh và ăn chay là hai phương diện khác nhau. Khi con nguyện không sát sinh, không có nghĩa là bắt buộc phải ăn chay. Mặc dù ăn chay, con vẫn có thể phạm vào giới sát sinh trong tư tưởng như việc ăn chay mà tâm vẫn nghĩ đến các món mặn giống như khi ta sử dụng đồ giả chay. Để có được rau ăn, chúng ta vẫn phải cuốc đất, gieo trồng hay phun thuốc trừ sâu khiến nhiều sinh vật nhỏ như giun, dế, sâu chết. Ở Tây Tạng, một con bò có thể nuôi được một gia đình có mười người trong một tháng. Nhưng khi ta giết một con cá thì cũng không đủ cho một gia đình ăn một bữa.
Mặc dù việc sát sinh khó có thể tránh trong cuộc sống hàng ngày nhưng con có thể tránh được việc không sát hại các sinh vật. Con có thể mua những vật thực đã được bán sẵn ngoài chợ. Bởi khi mua những thứ ấy, bản thân con không thấy, không nghe, không biết việc sát sinh. Đức Phật dạy chúng ta không nên sát hại chúng sinh khác vì mưu cầu lợi lạc cho bản thân. Nhưng Đức Phật cũng không dạy chúng ta phải ăn chay để không sát sinh bởi để có được rau thì chúng ta vẫn phải giết các sinh vật nhỏ bé.
Để xét có phạm giới sát sinh thì xem xét năm chi sau: (1) có tác ý muốn giết, (2) hoan hỷ với sự giết, (3) có tà kiến thích thú trong sự muốn giết, (4) có cảm thọ vui vẻ trong sự thích thú với việc giết hại chúng sinh, và (5) hoàn tất việc giết. Nếu không phạm vào một trong những chi hoặc cả năm chi ấy thì không được coi là phạm tội sát sinh. Khi một người không phạm giới sát sinh, người ấy sẽ nhận được quả báo là sự trường thọ. Ngoài ra, người ấy cũng nhận được sự hộ trì từ chư thiên cùng những bậc thiện tri thức có năng lực bảo hộ đặc biệt.
Trong Kinh Hôi Thối, Đức Phật cũng thuyết rằng thịt không hề thối, mà hôi thối từ tâm còn phân biệt hơn thua với người khác. Đó là những tâm trái với pháp, luôn bị các bậc Thánh chê cười là điều mà các bậc thiện tri thức không nên làm.
Xưa kia, Khổng Tử có một đệ tử, trong lúc nấu ăn lỡ làm rơi một ít cơm xuống đất. Vì không muốn uổng phí vật thực quý giá, người đệ tử ấy đã ăn chỗ cơm bị rơi. Khổng Tử thấy vậy không vui, vì cho rằng người này ăn trước mình là thiếu kính lễ, nhưng vẫn giữ im lặng. Sau đó, người đệ tử ấy đã thưa lại sự việc và xin thầy tha thứ. Lúc đó, Khổng Tử rất vui và hiểu rằng nếu nghĩ sai về một người khác mà người đó không sai, thì lỗi đó thuộc về mình. Tương tự, khi con không sát sinh và còn khuyên người khác không sát sinh bằng nhiều cách, thì tự con cũng tích lũy được phước báu và trường thọ nhờ giữ giới này.
2.Giới không trộm cắp:
Giới không trộm cắp là khi con không thực hiện hành vi này hoặc không vui thích khi thấy có người khác trộm cắp.
Theo Kinh Địa Tạng, người phạm tội trộm cắp khi chết sẽ đọa vào địa ngục chảo dầu sôi, chịu khổ ngâm mình trong những chảo dầu sôi. Người trộm cắp, lừa đảo sẽ không bao giờ giàu sang, bởi đó là tài vật có được từ những hành vi này là bất chính.
Ngay cả khi chúng ta hình thành suy nghĩ muốn trộm cắp để thỏa mãn lòng tham, thì điều ấy phạm vào giới này, chưa cần đến hành động bên ngoài. Ý niệm muốn trộm cắp thường bắt nguồn từ tham những thứ nhỏ nhặt sau đó tâm tham sẽ lớn dần và muốn lấy nhiều thứ hơn. Quả báo của trộm cắp là nghèo khổ và sa vào những con đường tội lỗi và bị pháp luật trừng trị.
Trộm cắp là hành vi tự tiêu đi phước của bản thân đã tạo trong đời quá khứ. Người mất của là người được phước, người lấy được của thực chất là đang tiêu đi phước trong đời quá khứ.
Vậy giữ giới không trộm cắp để làm gì? Giữ giới không trộm cắp để ta giữ gìn tâm thanh tịnh, không khởi lên những điều xấu bởi tâm ta dễ bị ảnh hưởng. Khi ta gần những người xấu hay làm những điều xấu, thì những điều xấu ấy sẽ nhân lên trong tâm mỗi ngày. Chúng ta vẫn thường nghe câu “trộm cắp thành thói quen” là vậy.
Hãy tạo ra phước báu bằng giữ gìn giới bằng việc không tự mình trộm cắp, không xúi giục người khác trộm cắp, đồng thời thực hành bố thí, cúng dường hoặc ngay cả khi không có điều kiện để làm thì hãy hành những việc thiện giúp đỡ người khác bằng chính khả năng của chính mình.
3.Giới không tà dâm
Giới không tà dâm là không ngoại tình, đối với những người đã thành vợ chồng chính thức. Việc hành dâm giữa vợ và chồng được xem là chánh dâm, không phải tà dâm.
Ngày nay, đối với những người chưa chính thức kết hôn, nhưng chấp thuận tự nguyện đôi bên không bị coi là phạm giới này. Việc phạm giới xảy ra khi đã là vợ chồng mà còn nảy sinh quan hệ bất chính, gian díu và ngoại tình với người khác ngoài hôn nhân, đó chính là tà dâm!
4.Giới không nói dối:
Giới này là không nói dối, không nói lưỡi đôi chiều, không kích bác hay nói xấu gây mâu thuẫn, chia rẽ. Đó là những khẩu nghiệp không đúng đắn. Ngay cả lời nói có vẻ trong sạch nếu ẩn chứa ý niệm không chân chính cũng được coi là phạm giới. Tuy nhiên, không phạm giới nếu ta nói những lời để cứu giúp người khác, bởi đây là hành động xuất phát từ Bồ Đề Tâm, con đường duy nhất đưa đến thành tựu Phật quả.
Việc thực hành giới này không chỉ là việc không nói dối, mà còn phải nói những lời chân thật, nhẹ nhàng, êm dịu. Ví như trong đời sống hàng ngày, có lúc ta bực bội với con cái muốn dùng lời mắng chửi. Nhưng hãy bình tĩnh lại, nhớ đến giới này mà dùng lời êm dịu khuyên răn. Dù con không nghe cũng thì nên hiểu rằng cha mẹ là người sinh con, đưa con đến với thế gian, nhưng mỗi người đều mang hạt giống của nhân quả, bao gồm nghiệp thiện lẫn nghiệp ác.
Một số bậc đạo sư nói những lời nặng nề để thức tỉnh đệ tử, giúp họ tiêu trừ nghiệp lực. Đây là pháp hành của những bậc thánh. Người chưa đắc quả thì tuyệt đối không nên học theo, vì quả báo từ khẩu nghiệp tạo ra rất lớn.
Tịnh được khẩu nghiệp thành Phật một nửa. Hãy quán xét mỗi ngày xem bản thân ta đã tịnh hóa được bao nhiêu phần khẩu nghiệp? Ta đã nói được bao nhiêu lời êm dịu, ca tụng tán dương thiện pháp của người khác? Bởi mỗi lời nói ra sẽ tạo ra nghiệp quả ngay trong đời này và đời vị lai.
5.Giới không dùng rượu bia
Đức Phật không cấm hoàn toàn việc uống rượu bia. Trong cuộc sống hàng ngày, có những tình huống khó tránh như khi tiếp đối tác để tạo thuận lợi cho công việc. Điều quan trọng là khi sử dụng các chất say mà ta vẫn giữ được trạng thái tỉnh táo, làm chủ ý thức của mình.
Nhưng khi lạm dụng, để bản thân mất tỉnh táo, không làm chủ ý thức, đánh mất trí tuệ, dẫn tới những hành động sai lầm làm tan nát gia đình, mất mát của cải tài sản, công việc thì đó là quả báo của việc sử dụng rượu bia tới mức không tỉnh táo.
Một người quy y Tam bảo được mười triệu chư thiên bảo hộ, cúng dường, đảnh lễ, bởi người ấy thiện lành và họ đến gần với Phật quả hơn. Năm giới là gốc rễ đưa đến Phật quả trong đời vị lai. Chớ xem nhẹ năm giới mà bỏ qua, hãy giữ gìn và phát huy.
~His Holiness 17th Kadam Kyabje Dongchen Chotrul Rinpoche (Losang Chogyal Tenzin Yeshe Norbu)~
(Trích bài giảng ngày 29.06.2025)